temel cümle yapısı (+ sıfat tamlaması)

temel cümle yapıları ve sıfat tamlaması

Arapçada isim cümlesi, 6+1 toplam 7 farklı kalıpta ortaya çıktığını söylemiştik. Bunları, mübteda ve haber öğelerinin zamir değerleriyle aşağıdaki şekilde formülleştirmek mümkündür.

1) هُوَ هُوَ. المثال: الطَّالِبُ ذَكِيٌّ.

2) هُمَا هُمَا. المثال: الطَّالِبَانِ ذَكِيَّانِ.

3) هُمْ هُمْ. المثال: الطُّلَّابُ أَذْكِيَاءُ.

4) هِيَ هِيَ. المثال: الطَّالِبَةُ ذَكِيَّةٌ.

5) هُمَا هُمَا. المثال: الطَّالِبَتَانِ ذَكِيَّتَانِ.

6) هُنَّ هُنَّ. المثال: الطَّالِبَاتُ ذَكِيَّاتٌ.

+ 7) هِيَ هِيَ. المثال: الْكِلَابُ أَلِيفَةٌ.

1) Öğrenci zekidir. (müzekker tekil isim + müzekker tekil isim)
2) Öğrenciler zekidir. (müzekker ikil isim + müzekker ikil isim)
3) Öğrenciler zekidir. (müzekker çoğul isim + müzekker çoğul isim)
4) Öğrenci zekidir. (müennes tekil isim + müennes tekil isim)
5) Öğrenciler zekidir. (müennes ikil isim + müennes ikil isim)
6) Öğrenciler zekidir. (müennes çoğul isim + müennes çoğul isim)
+ 7) Köpekler evcildir/uysaldır. (akıl çoğul ya da tekil müennes + akılsız çoğul ya da tekil müennes)

Not: Yukarıdaki yedi cümle incelendiğinde mübteda öğesinin marife, haber öğesinin ise nekra olduğu görülecektir. Nitekim bu durum (mübtedanın marife, haberin ise nekra olması), Arapça isim cümlesinin en yaygın halini temsil eder.

Sıfat Tamlaması
Türkçede sıfat tamlamasında önce sıfat sonra da nitelenen ismi getirmek suretiyle sıfat tamlaması elde edilir. Türkçe sıfat tamlamasında asıl eleman sonra, tamamlayıcı (burada sıfat kastediliyor) ise önce zikredilir. Çalışkan öğrenci, kırmızı araba, bu öğrenci, şu kitap, kırık pencere ..... gibi. Bu örnekler belirtili sıfat tamlamasını yansıtır. Tamlamada zikredilen isimleri "bir" sözcüğüyle belirtisiz hale getirmek mümkün: çalışkan bir öğrenci, kırmızı bir araba .... gibi.

Arapçada sıfat tamlaması ise asıl eleman önce, peşinden de sıfatı, dört açıdan kendisinden önce gelen isimle örtüşecek şekilde getirmek suretiyle elde edilir.
Yukarıda örnek olarak verilen yedi isim cümlesinde mübtedayı da nekra yapmak suretiyle belirtisiz sıfat tamlaması ya da haberi de marife yapmak suretiyle belirtili sıfat tamlaması elde etmek mümkündür.

Belirtili Sıfat Tamlaması		Belirtisiz Sıfat Tamlaması
الطَّالِبُ الذَّكِيُّ الطَّالِبَ الذَّكِيَّ الطَّالِبِ الذَّكِيِّ	zeki öğrenci	طَالِبٌ ذَكِيٌّ طَالِباً ذَكِيّاً طَالِبٍ ذَكِيٍّ	zeki bir öğrenci
الطَّالِبَانِ الذَّكِيَّانِ الطَّالِبَيْنِ الذَّكِيَّيْنِ الطَّالِبَيْنِ الذَّكِيَّيْنِ	zeki öğrenciler	طَالِبَانِ ذَكِيَّانِ طَالِبَيْنِ ذَكِيَّيْنِ طَالِبَيْنِ ذَكِيَّيْنِ	zeki öğrenciler
الطُّلاَّبُ الأَذْكِيَاءُ الطُّلاَّبَ الأَذْكِيَاءَ الطُّلاَّبِ الأَذْكِيَاءِ	zeki öğrenciler	طُلاَّبٌ أَذْكِيَاءُ طُلاَّباً أَذْكِيَاءَ طُلاَّبٍ أَذْكِيَاءَ	zeki öğrenciler
الطَّالِبَةُ الذَّكِيَّةُ الطَّالِبَةَ الذَّكِيَّةَ الطَّالِبَةِ الذَّكِيَّةِ	zeki öğrenci	طَالِبَةٌ ذَكِيَّةٌ طَالِبَةً ذَكِيَّةً طَالِبَةٍ ذَكِيَّةٍ	zeki bir öğrenci
الطَّالِبَتَانِ الذَّكِيَّتَانِ الطَّالِبَتَيْنِ الذَّكِيَّتَيْنِ الطَّالِبَتَيْنِ الذَّكِيَّتَيْنِ	zeki öğrenciler	طَالِبَتَانِ ذَكِيَّتَانِ طَالِبَتَيْنِ ذَكِيَّتَيْنِ طَالِبَتَيْنِ ذَكِيَّتَيْنِ	zeki öğrenciler
الطَّالِبَاتُ الذَّكِيَّاتُ الطَّالِبَاتِ الذَّكِيَّاتِ الطَّالِبَاتِ الذَّكِيَّاتِ	zeki öğrenciler	طَالِبَاتٌ ذَكِيَّاتٌ طَالِبَاتٍ ذَكِيَّاتٍ طَالِبَاتٍ ذَكِيَّاتٍ	zeki öğrenciler
الْكِلاَبُ الذَّكِيَّةُ الْكِلاَبَ الذَّكِيَّةَ الْكِلاَبِ الذَّكِيَّةِ	zeki köpekler	كِلاَبٌ ذَكِيَّةٌ كِلاَباً ذَكِيَّةً كِلاَبٍ ذَكِيَّةٍ	zeki köpekler

Dört açıdan denilen şeyler, gerçekte ismin yapısal anlamlarıdır (ismin türü, sayı değeri, belirlilik düzeyi ve irab yönü). Yani, nitelenen isim (mevsuf) ile sıfat,
(1) her ikisi de tekil ya da her ikisi de ikil veyahut her ikisi de çoğul,
(2) her ikisi de müzekker ya da her ikisi de müennes,
(3) her ikisi de nekra ya da her ikisi de marife ve
(4) her ikisi de merfu ya da her ikisi de mansup veyahut her ikisi de mecrur
olacak şekilde aralarında bir mutabakat aranır. Yukarıdaki tabloda verilen sıfat tamlamaları, dört açıdan sıfat ile mevsuf arasındaki uyumu göstermektedir.

Not: Sıfat tamlamasında, hakkında sözü edilen asıl eleman, birinci isim yani mevsuftur. Mevsûf ismin zamir değeri, sıfat tamlamasının da zamir değerini verir. Örneğin, mübteda öğesine karşılık gelen sıfat tamlamasının mevsuf elemanın zamir değeri ile haber öğesinin zamir değeri aynı olmalıdır.

1) الطَّالِبُ الذَّكِيُّ نَاجِحٌ. [هُوَ هُوَ.]
2) الطَّالِبَانِ الذَّكِيَّانِ نَاجِحَانِ. [هُمَا هُمَا.]
3) الطُّلَّابُ الْأَذْكِيَاءُ نَاجِحُونَ. [هُمْ هُمْ.]
4) الطَّالِبَةُ الذَّكِيَّةُ نَاجِحَةٌ. [هِيَ هِيَ.]
5) الطَّالِبَتَانِ الذَّكِيَّتَانِ نَاجِحَتَانِ. [هُمَا هُمَا.]
6) الطَّالِبَاتُ الذَّكِيَّاتُ نَاجِحَاتٌ. [هُنَّ هُنَّ.]
7) الْكِلَابُ الصَّغِيرَةُ جَمِيلَةٌ. [هِي هِيَ.]

1) Zeki öğrenci, başarılıdır. (O, odur.)

2) Zeki öğrenciler (iki öğrenci), başarılıdır. (Onlar, onlardır.)
3) Zeki öğrenciler, başarılıdır. (Onlar, onlardır.)
4) Zeki öğrenci, başarılıdır. (O, odur.)
5) Zeki öğrenciler (iki byn öğrenci), başarılıdır.  (Onlar, onlardır.)
6) Zeki (byn) öğrenciler, başarılıdır.  (Onlar, onlardır.)

7) Küçük köpekler, güzeldir. (Onlar, odur.)

Not: Akılsız çoğul isimleri, müfret müennes (tekil müennes) hükmünde kabul edildiğinden, köpeklerin sıfatı, tekil ve müennes olarak gelmiştir (7 nolu cümle).

Örnek Cümleler:

1) هَذََا، رَجُلٌ سِيوَاسِيٌّ.

2) هَؤُلَاءِ رِجَالٌ سِيوَاسِيُّونَ.

3) هَذِهِ، طَبِيبَةٌ إزْمِيرِيَّةٌ.

4) هَؤُلَاءِ طَبِيبَاتٌ إزْمِيرِيَّاتٌ.

5) الضَّيْفُ الْمُتْعَبُ فِي الْصَّالَةِ الْوَاسِعَةِ.

6) الرِّجَالُ الْمَرْضَى فِي الْمُسْتَشْفَى الْجَدِيدِ.

7) الْكُتُبُ الْعَرَبِيَّةُ رَخِيصَةٌ.

8) خَرَجَ حَسَنٌ الحَزِينُ مِنَ الصَّفِّ الْمُزْدَحِمِ.

9) أَغْلَقَ الطَّالِبُ الْمَرِيضُ النَّافِذَةَ الْمَفْتُوحَةِ.

10) جَلَسَت الْفَلَّاحَاتُ الْمُتْعَبَاتُ تَحْتَ ظِلِّ الشَّجَرَةِ.

11) أَخْرَجَتْ الْخَادِمَةُ الْمَلَابِسَ النَّظِيفَةَ مِنَ الْغَسَّالَةِ.

12) سَلَّم الْمُدَرِّسُ عَلَى الطُّلَّابِ الْجَالِسِينَ والطَّالِبَاتِ الْجَالِسَاتِ.

13) رَأَيْتُ فِي الْحَدِيقَةِ الْوَاسِعَةِ طِفْلاً جَالِساً.

14) رَأَيْتُ فِي الْحَدِيقَةِ الْوَاسِعَةِ طِفْلَيْنِ جَالِسَيْنِ.

15) رَأَيْتُ فِي الْحَدِيقَةِ الْوَاسِعَةِ طِفْلَةً جَالِسَةً.

16) رَأَيْتُ فِي الْحَدِيقَةِ الْوَاسِعَةِ طِفْلَتَيْنِ جَالِسَتَيْنِ.

17) رَأَيْتُ فِي الْحَدِيقَةِ الْوَاسِعَةِ أَطْفَالاً جَالِسِينَ.

18) رَأَيْتُ فِي الْحَدِيقَةِ الْوَاسِعَةِ طِفْلَاتٍ جَالِساتٍ.
19) الطَّالِبُ الْجَدِيدُ فِي الْبَيْتِ الْقَدِيمِ.
20) الطَّالِبَانِ الْجَدِيدَانِ فِي الْبَيْتِ الْجَدِيدِ.
21) الطُّلَّابُ الْجُدُدُ فِي السَّيَّارَةِ الْحَمْرَاءِ.
22) الطَّالِبَةُ الْجَدِيدَةُ عِنْدَ الْمُدَرِّسِ الْجَدِيدِ.
23) عَائِشَةُ الْإزْمِيريَّةُ تَقْرَأُ الْكُتُبَ الْجَدِيدَةَ.
24) نَزَلَتْ المُسَافِرَاتُ الْمُتْعَبَاتُ مِنَ الْحَافِلَاتِ الْمُتَعَطِّلَةِ.
25) نَزَلَ الْمُسَافِرُونَ الْمُتْعَبُونَ مِنَ الْقِطَارِ.

1) Bu, Sivaslı bir adamdır.
2) Bunlar, Sivaslı adamlardır.
3) Bu, İzmirli bir doktordur.
4) Bunlar, İzmirli doktorlardır.
5) Yorgun misafir, geniş salonda.
6) Hasta adamlar, yeni hastanede.
7) Arapça kitaplar, ucuzdur.
8) Üzgün Hasan, kalabalık sınıftan çıktı.
9) Hasta öğrenci, açık pencereyi kapattı.
10) Yorgun çiftçiler, ağacın gölgesinde oturdu.
11) Hizmetçi, temiz elbiseleri çamaşır makinesinden çıkardı.
12) Öğretmen, oturan erkek öğrencilere ve oturan kız öğrencilere selam verdi.
13) Geniş bahçede oturan bir çocuk gördüm.
14) Geniş bahçede oturan iki çocuk gördüm.
15) Geniş bahçede oturan bir çocuk (byn) gördüm.
16) Geniş bahçede oturan iki çocuk (byn) gördüm.
17) Geniş bahçede oturan çocuklar gördüm.
18) Geniş bahçede oturan çocuklar (byn) gördüm.
19) Yeni öğrenci, eski evde.
20) Yeni öğrenciler (yeni iki öğrenci), yeni evde.
21) Yeni öğrenciler, kırmızı otomobilde.
22) Yeni öğrenci (byn), yeni öğretmenin yanında.
23) İzmirli Ayşe, yeni kitapları okuyor.
24) Yorgun yolcular, bozuk otobüsten indiler.
25) Yorgun yolcular, trenden indiler.

Yukarıdaki cümlelerde mübteda, haber, fâil ve mef'ûlbih öğelerine karşılık kullanılan sıfat tamlamalarına örnekler verilmiştir.