Fiiller, ma'lûm (etken) çatılı ya da meçhûl (edilgen) çatılı olabilir. Ma'lûm çatılı bir fiilin merfû ismine fâil (özne), meçhûl çatılı bir fiilin merfû ismine ise nâib-i fâil (sözde özne) denir.
Buna göre fiil cümlesi "ma'lûm fiil+fâil" YA DA "meçhûl fiil+nâib-i fâil" şeklinde oluşur.
Aşağıdakiler, ma'lûm çatılı mazi fiillere (1-4 nolu cümleler), ma'lûm çatılı muzari fiillere (5-8 nolu cümleler) ve ma'lûm çatılı emir fiillerine (9-12 nolu cümleler) örnektir.
1) جَلَسَ الرَّجُلُ.
2) كَتَبَ حَسَنٌ.
3) جَلَسَتِ الْمَرْأَةُ.
4) كَتَبَتْ زَيْنَبُ.
1) Adam, oturdu.
2) Hasan, yazdı.
3) Kadın, oturdu.
4) Zeynep, yazdı.
Not: Mazi fiiller, -genel olarak- bitmiş eylemlerin ifadesinde kullanılır.
5) يَجْلِسُ الرَّجُلُ.
6) يَكْتُبُ حَسَنٌ.
7) تَجلِسُ الْمَرْأَةُ.
8) تَكْتُبُ زَيْنَبُ.
5) Adam, oturuyor/oturur/oturacak.
6) Hasan, yazıyor/yazar/yazacak.
7) Kadın, oturuyor/oturur/oturacak.
8) Zeynep, yazıyor/yazar/yazacak.
Not: Muzari fiiller, -genel olarak- bitmemiş eylemlerin ifadesinde kullanılır.
9) اِجْلِسْ، يَا رَجُلُ!
10) اُكْتُبْ، يَا حَسَنُ!
11) اِجْلِسِي يَا امْرَأَةُ!
12) اُكْتُبِي، يَا زَيْنَبُ!
9) Ey adam! Otur.10) Ey Hasan! Yaz.
11) Ey kadın! Otur.
12) Ey Zeynep! Yaz.
Not: Emir fiilleri, talep/istek için kullanılır. Arapça emir fiilleri, sadece 2. şahıs zamirleriyle kullanılır.
Aşağıdakiler, meçhûl çatılı mazi fiillere (1-4 nolu cümleler) ve meçhûl çatılı muzari fiillere (5-8 nolu cümleler) örnektir. Meçhûl çatılı emir fiili yoktur.
1) كُتِبَ الدَّرْسُ.
2) ضُرِبَ حَسَنٌ.
3) كُتِبَتِ الرِّسَالَةُ.
4) ضُرِبَتْ زَيْنَبُ.
1) Ders, yazıldı.
2) Hasan, dövüldü.
3) Mektup, yazıldı.
4) Zeynep, dövüldü.
5) يُكْتَبُ الدَّرْسُ.
6) يُضْرَبُ حَسَنٌ.
7) تُكْتَبُ الرِّسَالَةُ.
8) تُضْرَبُ زَيْنَبُ.
5) Ders, yazılıyor/yazılır.
6) Hasan, dövülüyor/dövülür.
7) Mektup, yazılıyor/yazılır.
8) Zeynep, dövülüyor/dövülür.
Not: Meçhûl çatılı muzari fiillerden emir, türetilebilir (bkz. 9-12 nolu cümleler)
9) لِيُكْتَبِ الدَّرْسُ.
10) لِيُضْرَبْ حَسَنٌ.
11) لِتُكْتَبِ الرِّسَالَةُ.
12) لِتُضْرَبْ زَيْنَبُ.
9) Ders, yazılsın.
10) Hasan, dövülsün.
11) Mektup, yazılsın.
12) Zeynep, dövülsün.
Ma'lûm çatılı ve meçhûl çatılı fiillere, tâm fiiller denir. Çünkü bunlar, merfû isimleriyle birlikte tek başlarına bir yargı bildirebilirler. Merfû ismiyle birlikte tek başlarına yargı bildiremeyen fiillere ise nâkıs fiiller denir ki, bunlara yardımcı fiiller de denilebilir. Yardımcı fiiller, yargı bildirebilmeleri için iki öğeden oluşan isim cümlesinin başına gelirler. Yani, örneğin kâne ve benzerleri birer nâkıs fiil olup, merfû isimleriyle birlikte tek başlarına yargı bildirmezler; onlar, yargı bildirmek için ikinci bir öğeye (habere: yükleme) ihtiyaç duyarlar. Oysa, yukarıda örneklendirdiğimiz tam fiillerin bizatihi kendileri birer yüklemdir; merfû isimleri ise öznedir. Bu sebeple, örneğin kâne fiilinin merfû öğesine kâne'nin ismi (kâne'nin öznesi), yargı bildirebilmesi için ihtiyaç duyduğu ikinci öğeye yani haber öğesine ise kâne'nin haberi (kâne'nin yüklemi) denilmiştir.
1) كَانَ الرَّجُلُ سَعِيداً.
2) كَانَ حَسَنٌ طَبِيباً.
3) كَانَتِ الْمَرْأَةُ سَعِيدَةً.
4) كَانَتْ زَيْنَبُ طَبِيبَةً.
1) Adam, mutluydu.
2) Hasan, doktordu.
3) Kadın, mutluydu.
4) Zeynep, doktordu.
5) سَيَكُونُ الرَّجُلُ سَعِيداً.
6) سَيَكُونُ حَسَنٌ طَبِيباً.
7) سَتَكُونُ الْمَرْأَةُ سَعِيدَةً.
8) سَتَكُونُ زَيْنَبُ طَبِيبَةً.
5) Adam, mutlu olacak.
6) Hasan, doktor olacak.
7) Kadın, mutlu olacak.
8) Zeynep, doktor olacak.
Buna göre fiil cümlesi "ma'lûm fiil+fâil" YA DA "meçhûl fiil+nâib-i fâil" VEYAHUT "nâkıs fiil+ismi+haberi" şeklinde karşımıza üç farklı yapıda çıkar.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder