cumlenin temel ogeleri (özne ve yüklem) ve irap alametleri

Cümlenin temel öğeleri ve irap alametleri

Arapça bir cümle, yapısı gereği iki farklı yapıda: isim cümlesi ve fiil cümlesi olarak ortaya çıkar.

Arapça bir isim cümlenin en az ve en fazla iki temel öğesi vardır. Bunlar, mübteda (özne) ve haberdir (yüklem). İrap açısından her ikisi de merfû öğelerdir. Mübtedaya müsnetileyh (özne), habere ise müsnet (yüklem) de denir.

1) حَسَنٌ طَالِبٌ. (جملة اسمية)

2) حَسَنٌ فِي الصَّفِّ. (جملة اسمية)

3) حَسَنٌ خَرَجَ مِنَ الصَّفِّ. (جملة اسمية)

4) حَسَنٌ يَخْرُجُ مِنَ الصَّفِّ. (جملة اسمية)

1) Hasan, bir öğrencidir.

2) Hasan, sınıftadır.

3) Hasan, sınıftan çıktı.

4) Hasan, sınıftan çıkıyor.

Arapça bir fiil cümlesinin ise olmazsa olmaz iki temel öğesi vardır. Bunlar, fiil (yüklem) ve merfû isim. Ma'lûm fiilin merfû ismine fâil ve meçhûl fiilin merfû ismine nâib-i fâil denir. İrap açısından her ikisi de merfû öğelerdir. Fiile müsnet (yüklem), fâile ise müsnet ileyh (özne) de denir.

1) يَكْتُبُ حَسَنٌ رِسَالَةً.

2) كَتَبَ حَسَنٌ رِسَالَةً.

3) تَكْتُبُ زَيْنَبُ رِسَالَةً.

4) كَتَبَتْ زَيْنَبُ رِسَالَةً.

5) تُكْتَبُ رِسَالَةٌ.

6) كُتِبَتْ رِسَالَةٌ.

1) Hasan (fâil), bir mektup yazıyor.

2) Hasan (fâil), bir mektup yazdı.

3) Zeynep (fâil), bir mektup yazıyor.

4) Zeynep (fâil), bir mektup yazdı.

5) Bir mektup (nâib-i fail) yazılıyor.

6) Bir mektup (nâib-i fail) yazıldı.

Şu halde, cümle içinde merfû olarak ortaya çıkan, akla gelen ilk öğeler mübteda, haber, fâil ve nâib-i fâil olmalıdır.

Bir öğenin merfû olduğunu gösteren alamet, kelimenin yapısına göre değişiklik gösterir.
a) Tekil bir ismin merfu olduğunu gösteren alamet: DAMME

1) الطَّالِبُ ذَكِيٌّ.

2) خَرَجَ الطَّالِبُ. يَخْرُجُ الطَّالِبُ.

3) هَذَا طَالِبٌ.

4) نُصِحَ الطَّالِبُ. يُنْصَحُ الطَّالِبُ.

1) Öğrenci, zekidir.
2) Öğrenci, çıktı. Öğrenci, çıkıyor.
3) Bu, bir öğrencidir.
4) Öğrenciye nasihat edildi. Öğrenciye nasihat ediliyor.

b) İkil bir ismin merfu olduğunu gösteren alamet: ELİF

1) هَذَانِ طَالِبَانِ.

2) خَرَجَ الطَّالِبَانِ. يَخْرُجُ الطَّالِبَانِ.

3) الطَّالِبَانِ ذَكِيَّانِ.

4) نُصِحَ الطَّالِبَانِ. يُنْصَحُ الطَّالِبَانِ.

1) Bunlar, öğrencidir.
2) Öğrenciler, çıktı. Öğrenciler, çıkıyor.
3) Öğrenciler, zekidir.
4) Öğrencilere nasihat edildi. Öğrencilere nasihat ediliyor.

c) Çoğul bir ismin merfu olduğunu gösteren alamet: DAMME (düzenli dişil çoğullar ve düzensiz çoğullar için) ve VÂV (düzenli eril çoğullar için)

1) هَؤُلَاءِ طُلَّابٌ.

2) خَرَجَ الطُّلَّابُ. يَخْرُجُ الطُّلَّابُ.

3) الطُّلَّابُ أَذْكِيَاءُ.

4) نُصِحَ الطُّلَّابُ. يُنْصَحُ الطُّلَّابُ.

5) هَؤُلَاءِ طَالِبَاتٌ.

6) خَرَجَتِ الطَّالِبَاتُ. تَخْرُجُ الطَّالِبَاتُ.

7) الطَّالِبَاتُ ذَكِيَّاتٌ.

8) نُصِحَتِ الطَّالِبَاتُ. تُنْصَحُ الطَّالِبَاتُ.

9) هَؤُلَاءِ مُدَرِّسُونَ.
10) خَرَجَ الْمُدَرِّسُونَ. يَخْرُجُ الْمُدَرِّسُونَ.
11) الْمُدَرِّسُونَ مَشْغُولُونَ.
12) فُهِمَ الْمُدَرِّسُونَ. يُفْهَمُ الْمُدَرِّسُونَ.

1) Bunlar, öğrencidir.
2) Öğrenciler, çıktı. Öğrenciler, çıkıyor.
3) Öğrenciler, zekidir.
4) Öğrencilere nasihat edildi. Öğrencilere nasihat ediliyor.

5) Bunlar, öğrencidir.
6) Öğrenciler, çıktı. Öğrenciler, çıkıyor.
7) Öğrenciler, zekidir.
8) Öğrencilere nasihat edildi. Öğrencilere nasihat ediliyor.

9) Bunlar, öğretmendir.

10) Öğretmenler, çıktı. Öğretmenler, çıkıyor.

11) Öğretmenler, meşgul.

12) Öğretmenler, anlaşıldı. Öğretmenler, anlaşılıyor.

Merfû öğeye karşılık gelen yapı, mebnî bir isimse herhangi bir irap alameti olmaz. Çünkü, mebnî, son sesi hiçbir zaman değişmeyen yapı demektir. Örneğin şahıs zamirleri, ikilleri hâriç işaret zamirleri, ikilleri hâriç ism-i mevsûller... bunlardandır.